Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή σε παιδιά και έφηβους

Εισαγωγή

Όλα τα παιδιά, σε κάποια στιγμής  της ζωής τους, μπορεί να παρουσιάσουν ανυπακοή σε οδηγίες των γονιών ή και των δασκάλων τους. Μερικές φορές μάλιστα, η άρνηση συνεργασίας, μπορεί να εκδηλωθεί  με ιδιαίτερα εχθρικό ή επιθετικό τρόπο.

Μερικά παιδιά παρουσιάζουν τακτικά και συστηματικά μοτίβα ανυπακοής και εχθρότητας σε σημείο που η συμπεριφορά τους να επηρεάζει τις οικογενειακές ή/και κοινωνικές τους σχέσεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις υπάρχει η υποψία ύπαρξης Εναντιωματικής Προκλητικής Διαταραχής.

Συμπτώματα Εναντιωματικής Προκλητικής Διαταραχής

Τα συμπτώματα της Εναντιωματικής Προκλητικής Διαταραχής περιλαμβάνουν:

• Εύκολο χάσιμο της ψυχραιμίας-συχνό  θυμό.
• Συχνούς διαπληκτισμούς με γονείς, δασκάλους και γενικά με άτομα που εκπροσωπούν εξουσία.
• Ανυπακοή στους κανόνες-ενοχλητική συμπεριφορά.
• Σκόπιμη προσβλητική συμπεριφορά απέναντι σε άλλους ανθρώπους.
• Συνεχής μετάθεση της ευθύνης σε άλλους για τη διενέργεια λαθών και την εκτροπή της συμπεριφοράς.
• Ευερεθιστότητα, συνεχής κακή διάθεση.
• Σκόπιμη εκστόμιση κουβέντων που πληγώνουν κατά την εκδήλωση θυμού.
• Αναζήτηση τρόπων εκδίκησης-μοχθηρότητα.
• Γενικά τα παιδιά στα οποία υπάρχει Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή δεν έχουν ομαλή  ενδο-ατομική λειτουργία με τον εαυτό τους ή ομαλή κοινωνική λειτουργία με το περιβάλλον.

Σε έρευνες που έγιναν στις  Η.Π.Α., η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή επηρεάζει περίπου το 15% των παιδιών σχολικής ηλικίας. Στις μικρότερες ηλικίες εμφανίζεται πιο συχνά στα αγόρια αλλά στις μεγαλύτερες σχολικές ηλικίες τα ποσοστά είναι περίπου τα ίδια και στα δύο φύλα.

Η διαταραχή αυτή εμφανίζει κάποιες ομοιότητες με την Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα  (ΔΕΠ/ΔΕΠΥ) και την Διαταραχή της Διαγωγής. Στις διαφορές της με την ΔΕΠ/ΔΕΠΥ καταγράφεται από την βιβλιογραφία ότι η συμπεριφορά των παιδιών με Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή είναι κυρίως επιθετική, ενώ αυτών με ΔΕΠ/ΔΕΠΥ είναι κυρίως παρορμητική. Τα παιδιά με Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή είναι γενικά ασφαλή όταν  δεν βρίσκονται κάτω από επίβλεψη σε αντίθεση αυτά που έχουν Διαταραχή της Διαγωγής των οποίων οι πράξεις, όταν δεν βρίσκονται κάτω από επίβλεψη, ίσως να δημιουργούν πρόβλημα ασφάλειας.

Αίτια

Τα αίτια που προκαλούν την εκδήλωση Εναντιωματικής Προκλητικής Διαταραχής είναι άγνωστα. Οι ειδικοί που ασχολούνται με έρευνες για την διαταραχή αυτή υποψιάζονται ότι είναι δυνατόν να υπάρχουν χημικές ανισορροπίες στον εγκέφαλο αλλά ίσως να επηρεάζει και η αντίδραση της οικογένειας στην εναντιωματική συμπεριφορά του παιδιού.

Η από μέρους της οικογένειας,  δυσκολία στην αντιμετώπιση και διαχείριση της συμπεριφοράς του παιδιού και οι αντιπαραγωγικές αντιδράσεις δυνατόν να επιδεινώνουν την Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή.

Σύμφωνα με έρευνες στις Η.Π.Α., η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή αρχίζει πριν από την ηλικία των τριών ετών και παρουσιάζει οικογενειακό ιστορικό. Περίπου το 20% των παιδιών με Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή είχε έναν γονέα ο οποίος ήταν αλκοολικός και απασχόλησε το δικαστικό σύστημα.

Αντιμετώπιση

Η υποψία ύπαρξης Εναντιωματικής Προκλητικής Διαταραχής χρήζει περιεκτικής ψυχοκοινωνικής αξιολόγησης του παιδιού από ειδικό. Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς  που παρατηρούν επαναλαμβανόμενες  προβληματικές συμπεριφορές θα πρέπει να παραπέμπουν τα παιδιά έγκαιρα σε έναν ειδικό για αξιολόγηση και διάγνωση.

Η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή συνήθως συνυπάρχει με άλλες διαταραχές όπως ΔΕΠ/ΔΕΠΥ και Διαταραχές της Διάθεσης (Κατάθλιψη ή Άγχος). Η διάγνωση πολλαπλών ταυτόχρονων διαταραχών απαιτεί την αντιμετώπιση όλων  συγχρόνως,  για να αντιμετωπιστεί και η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή.

Οι γονείς των παιδιών με Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην διαχείριση της συμπεριφοράς των παιδιών τους. Μερικοί γονείς ελπίζουν ότι τα παιδιά τους θα μεγαλώσουν, θα ωριμάσουν και θα ξεπεράσουν την συμπεριφορά τους αυτή. Συνήθως αυτό δεν συμβαίνει. Τα περισσότερα παιδιά εξακολουθούν να έχουν την διαταραχή η οποία σε κάποιες περιπτώσεις εξελίσσεται στην πιο σοβαρή Διαταραχή της Διαγωγής.

Τα παιδιά με Διαταραχή της Διαγωγής έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν σοβαρές ψυχιατρικές διαταραχές ως ενήλικες όπως η Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας.

Η αντιμετώπιση της Εναντιωματικής Προκλητικής Διαταραχής μπορεί να περιλαμβάνει διαφορετικές θεραπευτικές παρεμβάσεις όπως:

• Ατομική Συμβουλευτική.
• Οικογενειακή Θεραπεία.
• Συμπεριφορική εκπαίδευση στη διαχείριση θυμού, δεξιότητες επικοινωνίας και κοινωνικές δεξιότητες.
• Εκπαίδευση γονέων σε γονεϊκές δεξιότητες, δεξιότητες μοντελοποίησης της συμπεριφοράς (ο γονιός ως θετικό πρότυπο συμπεριφοράς), θετική ενίσχυση, διαχείριση συγκρούσεων, θέση πειθαρχικών ορίων και συνεπειών και διαχείριση άγχους.

 Αυτοβοήθεια

Τα παιδιά των οποίων η συμπεριφορά εμπίπτει στην συμπτωματολογία της Εναντιωματικής Προκλητικής Διαταραχής μπορούν να αυτό-βοηθηθούν κάνοντας τα εξής:

• Συμμετοχή σε ατομική ή ομαδική συμβουλευτική με κάποιον ειδικό.
• Ανάπτυξη ενός υποστηρικτικού κοινωνικού συστήματος, δηλαδή ατόμων που μπορούν να τα καταλάβουν και να τα βοηθήσουν.
• Διαχείριση συμπεριφοράς με χρήση time-outs (διακοπή αρνητικής συμπεριφοράς με διάλειμμα).
• Αναγνώριση της πηγής του στρες.
• Λεκτική έκφραση συναισθημάτων αντί για την έκφραση με εναντιωματική συμπεριφορά.
• Εκμάθηση τρόπων ηρεμίας και χαλάρωσης.
• Θέση απλών καθημερινών στόχων και τακτή επαναξιολόγησή τους.
• Συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες για εκτόνωση της ενέργειάς τους.
• Εκμάθηση κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων.
• Δημιουργία και ακολουθία καθημερινού προγράμματος δραστηριοτήτων.
• Εκμάθηση τρόπων ψυχαγωγίας.
• Αναγνώριση και παραδοχή λαθών.
• Αναγνώριση ενδείξεων παλινδρόμησης σε παλιές συμπεριφορές και προληπτική εφαρμογή σχεδίου δράσης για αντιμετώπισή τους.