ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΚΟΙ ΕΘΙΣΜΟΙ
Εισαγωγή
Οι συμπεριφορικοί εθισμοί είναι ένα ζήτημα το οποίο επηρεάζει βαθιά πολλούς ανθρώπους, οικογένειες και κοινότητες σε ολόκληρο τον κόσμο. Συχνά παρεξηγείται.
Οι συμπεριφορικοί εθισμοί σχετίζονται με τις ψυχολογικές εξαρτήσεις. Ακριβώς όπως ένα άτομο μπορεί να εξαρτηθεί σωματικά από ουσίες όπως το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά, μπορεί επίσης να αναπτύξει εθισμό σε ορισμένες συμπεριφορές, όπως ο τζόγος, τα ψώνια ή ακόμα και η χρήση του διαδικτύου.
Οι εθισμοί σε συμπεριφορές, δεν αφορούν την ουσία, αφορούν τη διαδικασία. Αναφέρονται δηλαδή, σε συχνή προσφυγή σε συγκεκριμένη συμπεριφορά ώστε να βιώσει το άτομο ευφορία, ενθουσιασμό, καταπραϋντική ηρεμία ή διαφυγή από την πραγματικότητα. Πρόκειται δηλαδή για συμπεριφορικά μοτίβα τα οποία τα άτομα οικοδομούν στην σκέψη τους. Στην πιο απλή μορφή μοιάζουν με (αλλά δεν είναι) συνήθειες που δημιουργούν οι άνθρωποι. Στην πραγματικότητα, νευρολογικά, οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές εγκαθιδρύουν νευρικές συνδέσεις στον εγκέφαλο, οι οποίες ανατροφοδοτούν και ενισχύουν τις ίδιες τις συμπεριφορές κάθε φορά που τα άτομα καταφεύγουν σε αυτές.
Εθισμοί συμπεριφοράς
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, περίπου το 11% του πληθυσμού υπέφερε από κάποιας μορφής συμπεριφορικό εθισμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Οι συμπεριφορικοί εθισμοί, παρά την ευρεία επικράτηση τους σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, συχνά καλύπτονται από ένα πέπλο παρεξήγησης.
Η εκλαϊκευμένη αντίληψη είναι ότι πρόκειται για κακές συνήθειες, αδυναμία χαρακτήρα ή έλλειψη θέλησης. Δεν είναι. Αντίθετα, πρόκειται για σύνθετες διαταραχές που περιλαμβάνουν ψυχικό καταναγκασμό να εμπλακεί και να καταφύγει ένα άτομο ξανά και ξανά σε μια συμπεριφορά, παρά τον αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή του.
Κεντρικό ρόλο σε αυτό το είδος των εθισμών έχει το σύστημα ανταμοιβής του ανθρώπινου εγκεφάλου. Όταν ένα άτομο συμμετέχει σε μια δραστηριότητα την οποία βρίσκει ευχάριστη, ο ανθρώπινος εγκέφαλός απελευθερώνει την ουσία ντοπαμίνη, έναν νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή. Η απελευθέρωση ντοπαμίνης δημιουργεί μια αίσθηση ικανοποίησης και ευχαρίστησης.
Σε κάποια άτομα, αυτό το σύστημα ανταμοιβής μπορεί να βραχυκυκλωθεί από ορισμένες συμπεριφορές, οδηγώντας σε έναν κύκλο εθισμού και ατομικής και κοινωνικής δυσλειτουργικότητας.
Είδη συμπεριφορικών εθισμών:
Υπάρχουν διάφοροι τύποι συμπεριφορικών εθισμών, ο καθένας με τα δικά του μοναδικά χαρακτηριστικά. Αυτοί περιλαμβάνουν:
Εθισμός στο αλκοόλ:
Πρόκειται για έναν καταναγκασμό κατανάλωσης αλκοόλ, που συχνά προκαλείται από κοινωνικά περιβάλλοντα όπως μπαρ ή πάρτι. Η αποδοχή ή προαγωγή της κατανάλωσης αλκοόλ από τον κοινωνικό περίγυρο μπορεί επίσης να συμβάλει στην ανάπτυξη αυτού του εθισμού.
Διατροφικές Διαταραχές:
Χαρακτηρίζονται από εμμονή με το φαγητό, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη ανθυγιεινών διατροφικών συνηθειών. Η παρουσία σε εστιατόρια, σούπερ μάρκετ και άλλα περιβάλλοντα πλούσια σε τρόφιμα ή ακόμα και μοτίβα στην ίδια την κουζίνα του σπιτιού μπορεί να οδηγούν σε υπερκατανάλωση τροφής ή άλλες διαταραχές της διατροφής.
Εθισμός στον τζόγο:
Πρόκειται για καταναγκαστική και επαναλαμβανόμενη καταφυγή στον τζόγο παρά τις αρνητικές προσωπικές συνέπειες. Μπορεί να οδηγήσει σε οικονομικές δυσκολίες, τεταμένες σχέσεις και άλλα σοβαρά ζητήματα.
Εθισμός στο Διαδίκτυο και στα Παιχνίδια:
Χαρακτηρίζεται από υπερβολική χρήση του διαδικτύου ή των βιντεοπαιχνιδιών, σε σημείο που παρεμβαίνει στην φυσιολογική καθημερινή ζωή. Η διάχυτη παρουσία των ψηφιακών συσκευών και η επικράτηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να οδηγήσει σε εθιστικές συμπεριφορές.
Εθισμός στα ψώνια:
Γνωστή και ως ψυχαναγκαστική διαταραχή αγορών, αυτό περιλαμβάνει μια εμμονή με τα ψώνια και τις αγορές, που συχνά οδηγεί σε οικονομικά προβλήματα. Η επίσκεψη σε ένα εμπορικό κέντρο ή η περιήγηση σε ιστότοπους αγορών στο διαδίκτυο μπορεί να προκαλέσει ψυχαναγκαστικές αγοραστικές συμπεριφορές.
Καθένας από αυτούς τους εθισμούς μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες, επηρεάζοντας όχι μόνο το άτομο αλλά και τις σχέσεις του και τη συνολική ποιότητα ζωής του.
Αιτίες συμπεριφορικών εθισμών:
Η κατανόηση των βασικών αιτιών των συμπεριφορικών εθισμών μπορεί να είναι περίπλοκη, καθώς συχνά προέρχονται από έναν συνδυασμό βιολογικών, ψυχολογικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.
Βιολογικοί Παράγοντες:
Ορισμένα άτομα μπορεί να έχουν γενετική προδιάθεση για εθιστικές συμπεριφορές. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε παραλλαγές στη χημεία του εγκεφάλου τους, ιδιαίτερα στα συστήματα που ρυθμίζουν την ντοπαμίνη, τον νευροδιαβιβαστή που σχετίζεται με την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή.
Ψυχολογικοί Παράγοντες:
Οι καταστάσεις ψυχικής υγείας όπως η κατάθλιψη, το άγχος ή η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ADHD) μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο ανάπτυξης συμπεριφορικού εθισμού. Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να οδηγήσουν τα άτομα να αναζητήσουν ορισμένες συμπεριφορές ως μια μορφή αυτοθεραπείας ή μηχανισμού αντιμετώπισης.
Περιβαλλοντικοί Παράγοντες:
Το περιβάλλον στο οποίο ζει ένα άτομο μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ευαισθησία του σε συμπεριφορικούς εθισμούς. Η έκθεση στο άγχος, το τραύμα ή η πίεση των συνομηλίκων μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα ανάπτυξης εθισμού. Επιπλέον, ορισμένα περιβάλλοντα μπορούν να προκαλέσουν εθιστικές συμπεριφορές. Για παράδειγμα, η επίσκεψη σε ένα μπαρ μπορεί να προκαλέσει την κατανάλωση αλκοόλ, ενώ ένα σούπερ μάρκετ ή εστιατόριο μπορεί να προκαλέσει υπερκατανάλωση τροφής.
Κοινωνικοί Παράγοντες:
Η κοινωνία και ο πολιτισμός μπορούν επίσης να παίξουν ρόλο στους εθισμούς συμπεριφοράς. Οι κοινωνικοί κανόνες και οι προσδοκίες μπορούν να επηρεάσουν ποιες συμπεριφορές θεωρούνται αποδεκτές και οι κοινωνικές πιέσεις μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη εθισμών. Για παράδειγμα, η κοινωνική αποδοχή της βαριάς κατανάλωσης αλκοόλ μπορεί να συμβάλει στον εθισμό στο αλκοόλ, ενώ η πίεση για διατήρηση μιας συγκεκριμένης εικόνας σώματος μπορεί να συμβάλει σε διατροφικές διαταραχές.
Η κατανόηση αυτών των αιτιών είναι ζωτικής σημασίας για την αποτελεσματική θεραπεία. Με τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των υποκείμενων αιτιών, τα άτομα μπορούν να αναπτύξουν υγιέστερους μηχανισμούς αντιμετώπισης και να σπάσουν τον κύκλο του εθισμού. Στην επόμενη ενότητα, θα διερευνήσουμε τα συμπτώματα και τις επιπτώσεις των συμπεριφορικών εθισμών.
Συμπτώματα και επιπτώσεις των εθισμών συμπεριφοράς
Οι συμπεριφορικοί εθισμοί μπορούν να εκδηλωθούν με διάφορους τρόπους και τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν ανάλογα με τον συγκεκριμένο εθισμό. Ωστόσο, υπάρχουν μερικά κοινά σημάδια που μπορεί να υποδεικνύουν έναν εθισμό συμπεριφοράς:
Χρονική απασχόληση
Τα άτομα με συμπεριφορικό εθισμό συχνά ξοδεύουν σημαντικό χρόνο να σκέφτονται τη συμπεριφορά, να την προγραμματίζουν και να ασχολούνται με αυτήν.
Παραμέληση ευθυνών
Καθώς ο εθισμός εξελίσσεται, τα άτομα μπορεί να αρχίσουν να παραμελούν τις ευθύνες τους στη δουλειά, στο σχολείο ή στο σπίτι για να εμπλακούν μαζί του.
Αποτυχημένες προσπάθειες διακοπής
Τα άτομα με συμπεριφορικό εθισμό μπορεί να προσπάθησαν να σταματήσουν ή να μειώσουν τη συμπεριφορά πολλές φορές, αλλά δεν είχαν επιτυχία.
Συμπτώματα στέρησης
Όταν τα άτομα δεν μπορούν να εμπλακούν στη συμπεριφορά, μπορεί να εμφανίσουν ανησυχία, ευερεθιστότητα ή άλλες ενοχλήσεις.
Συνέχεια παρά τις πιθανές αρνητικές συνέπειες, όπως οικονομικά προβλήματα ή κατεστραμμένες σχέσεις, τα άτομα συνεχίζουν να ασχολούνται με αυτήν.
Συνέπειες
Οι επιπτώσεις των συμπεριφορικών εθισμών μπορεί να είναι εκτεταμένες, επηρεάζοντας διάφορες πτυχές της ζωής ενός ατόμου. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν:
Προβλήματα σωματικής υγείας
Ορισμένοι εθισμοί συμπεριφοράς, όπως οι διατροφικές διαταραχές, μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρά προβλήματα σωματικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της παχυσαρκίας, του υποσιτισμού ή των καρδιακών παθήσεων.
Θέματα ψυχικής υγείας
Οι συμπεριφορικοί εθισμοί μπορεί να επιδεινώσουν τις υπάρχουσες καταστάσεις ψυχικής υγείας ή να οδηγήσουν σε νέες, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος.
Κοινωνικά προβλήματα και προβλήματα σχέσεων
Οι συμπεριφορικοί εθισμοί μπορούν να οδηγήσουν σε τεταμένες σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους, οδηγώντας σε απομόνωση και μοναξιά.
Οικονομικές δυσκολίες
Ορισμένοι εθισμοί συμπεριφοράς, όπως ο εθισμός στον τζόγο ή τα ψώνια, μπορεί να οδηγήσουν σε σημαντικά οικονομικά προβλήματα, όπως χρέος ή χρεοκοπία.
Θεραπευτικές επιλογές για εθισμούς συμπεριφοράς
Το να ξεπεραστεί ένας εθισμός συμπεριφοράς μπορεί να είναι δύσκολο, αλλά με τη σωστή προσέγγιση, υποστήριξη και θεραπείας, η απεξάρτηση είναι δυνατή.
Μερικές από τις πιο κοινές επιλογές αντιμετώπισης περιλαμβάνουν:
Θεραπεία και συμβουλευτική
Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) χρησιμοποιείται συχνά για τη θεραπεία συμπεριφορικών εθισμών. Βοηθά τα άτομα να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν ανθυγιεινά μοτίβα σκέψης που οδηγούν σε εθιστικές συμπεριφορές. Άλλες μορφές θεραπείας, όπως η ομαδική θεραπεία ή η οικογενειακή θεραπεία, μπορεί επίσης να είναι ευεργετικές.
Φάρμακα
Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένο φάρμακο για τη θεραπεία εθισμών συμπεριφοράς, ορισμένα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν στη διαχείριση συνυπάρχουσες καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη ή το άγχος, που μπορούν να συμβάλουν στον εθισμό.
Ομάδες Αυτοβοήθειας
Η υποστήριξη από άτομα που αντιμετωπίζουν ή αντιμετώπισαν παρόμοιο πρόβλημα μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση. Οι ομάδες αυτοβοήθειας παρέχουν έναν ασφαλή χώρο στα άτομα να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, να μάθουν από άλλους και να αποκτήσουν συναισθηματική υποστήριξη.
Αλλαγές στον τρόπο ζωής
Η τακτική άσκηση, η υγιεινή διατροφή και ο επαρκής ύπνος μπορούν να βελτιώσουν τη συνολική ευεξία και την ανθεκτικότητα. Οι πρακτικές ενσυνειδητότητας, όπως η προσευχή, η αυτογνωσία ή ο διαλογισμός, μπορούν επίσης να βοηθήσουν τα άτομα να διαχειριστούν το άγχος και να αντισταθούν στην σφοδρή επιθυμία για εμπλοκή στην δυσλειτουργική συμπεριφορά.
Καινοτόμες προσεγγίσεις
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναζητηθεί επαγγελματική βοήθεια εάν κάποιος που παλεύει με έναν εθισμό συμπεριφοράς.
Το ταξίδι κάθε ατόμου προς την θεραπεία είναι μοναδικό. Ένας/μια επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να δημιουργήσει ένα εξατομικευμένο σχέδιο θεραπείας που ανταποκρίνεται στις συγκεκριμένες ανάγκες και περιστάσεις του ατόμου.
Περίληψη
Οι συμπεριφορικοί εθισμοί είναι σύνθετες διαταραχές που μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τη ζωή ενός ατόμου. Ωστόσο, με κατανόηση, υποστήριξη και κατάλληλη θεραπεία, τα άτομα μπορούν να ξεπεράσουν αυτούς τους εθισμούς και να ανακτήσουν τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους.
Οι συμπεριφορικοί εθισμοί δεν είναι σημάδι αδυναμίας ή ελάττωμα χαρακτήρα. Είναι σοβαρές καταστάσεις υγείας που απαιτούν επαγγελματική θεραπεία. Εάν εσείς ή κάποιος που γνωρίζετε παλεύει με έναν εθισμό συμπεριφοράς, μη διστάσετε να αναζητήσετε βοήθεια.
Η επιτυχημένη αντιμετώπιση είναι ένα ταξίδι και είναι φυσιολογικό να ζητήσει ένα άτομο βοήθεια στην πορεία. Ένας επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί να βοηθήσει να σταθμιστούν οι επιλογές σας και γίνει το πρώτο βήμα προς την ανάκαμψη.
