Ανθρώπινη απώλεια και πένθος

Ο θάνατος ενός μέλους μιας οικογένειας είναι μια τραυματική εμπειρία και μια μεγάλη ανατροπή στις ζωές όσων ήταν κοντά στο άτομο. Η απώλεια έχει πολύπλοκες επιδράσεις σε διάφορους τομείς της ζωής των υπολοίπων μελών. Οι επιδράσεις δεν περιορίζονται στο αίσθημα της απουσίας από την καθημερινή ζωή. Επηρεάζουν κυρίως τον συναισθηματικό αλλά  επεκτείνονται σε τομείς πέραν αυτού. Η ανθρώπινη αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου είναι το πένθος.

Στάδια ανάκαμψης από μια απώλεια

Η διαδοχή των σταδίων από τα οποία οι άνθρωποι περνούν όταν υποστούν μια απώλεια ενός κοντινού τους προσώπου έχει μελετηθεί από ειδικούς και είναι σχετικά προβλέψιμη. Η πιο γνωστή περιγραφή των σταδίων του πένθους που ακολουθεί μια απώλεια έγινε από την Ψυχολόγο Ελίζαμπεθ Κούμπλερ-Ρος. Στην περιγραφή της Ρος υπάρχουν πέντε στάδια:

• Συγκλονισμός και άρνηση. Συνήθως η πρώτη αντίδραση στην απώλεια είναι απομόνωση των συναισθημάτων. Στην προσπάθεια των ατόμων να αμυνθούν συναισθηματικά πολλές φορές αρχικά αδυνατούν να νιώσουν ο,τιδήποτε. Τα πρώτα συναισθήματα είναι συνήθως το συναισθηματικό μούδιασμα, η αδυναμία, η καταβολή, το άγχος ή συναισθηματική απομάκρυνση.
• Θυμός. Καθώς η άρνηση και ο συγκλονισμός υποχωρούν και η απώλεια πιο συνειδητή, τα άτομα αρχίζουν να νιώθουν θυμωμένα για την απώλεια. Στο στάδιο αυτό ίσως να αρχίσουν να αποδίδουν ευθύνες σε άλλους για την απώλεια.
• Διαπραγμάτευση. Στο στάδιο αυτό τα άτομα επινοούν φανταστικές αναστρέψιμες καταστάσεις και μπαίνουν σε διαπραγμάτευση. Η διαπραγμάτευση έχει την μορφή «…εάν επιστρέψει θα είμαι καλύτερος/η σύζυγος, γιος/κόρη, πατέρας/μητέρα, θα πηγαίνω κάθε Κυριακή στην εκκλησία, κ.λ.π.».
• Κατάθλιψη. Καθώς το μη αναστρέψιμο της απώλειας γίνεται συνειδητό δημιουργούνται συναισθήματα βαθιάς θλίψης. Μπορεί να υπάρξουν διαταραχές στον ύπνο, διαταραχές στη διατροφή, υπέρμετρο κλάμα μέχρι και σκέψεις αυτοκτονίας.
• Αποδοχή. Καθώς το γεγονός γίνεται σταδιακά αποδεκτό, το άτομο μπαίνει σε φάση αξιολόγησης της τραυματικής εμπειρίας της απώλειας.

Η Ρος υποστηρίζει ότι στη διαδικασία του πένθους τα άτομα περνούν και από τα πέντε αυτά στάδια. Σύμφωνα με την ίδια όμως, η σειρά όμως με την οποία περνούν από τα στάδια ίσως να μην είναι προκαθορισμένη. Δυνατόν να υπάρχει κυκλική παλινδρόμηση μεταξύ σταδίων πριν το τελικό στάδιο της αποδοχής.

Ανάκαμψη από μια απώλεια, βασικές αρχές και σκέψεις

• Το κάθε άτομο είναι υπεύθυνο και ελεύθερο για τη δική του διαχείριση της διαδικασία πένθους. Κανένας δεν μπορεί να υποδείξει σε κανένα άτομο για το πώς και εάν θα πενθήσει και κανένας δεν θα πενθήσει στη θέση άλλου ατόμου. Η διαδικασία του πένθους είναι δύσκολη, επίπονη και απαιτεί ατομική διαχείριση.
• Η διαδικασία του πένθους είναι σκόπιμη. Υπάρχει για να βοηθήσει τα άτομα να αποδεκτούν την πραγματικότητα της μη αναστρέψιμης απώλειας, να την αξιολογήσουν και να μάθουν από αυτήν για το πώς να συνεχίσουν την ζωή τους.
• Το πένθος δεν διαρκεί για πάντα. Τα οδυνηρά συναισθήματα που υπάρχουν κατά το πένθος θα αδυνατήσουν και θα απομακρυνθούν σταδιακά. Θα υπάρξει συναισθηματική ανάκαμψη.
• Η φροντίδα της υγείας κατά το πένθος είναι σημαντική. Το πένθος προκαλεί μεγάλο στρες και απαιτεί μεγάλο μέρος της ενέργειας του οργανισμού. Η φροντίδα της υγείας είναι πολύ σημαντική κατά τη διαχείριση του πένθους.
• Προσοχή στην κατανάλωση φαγητού και αλκοόλ. Αρκετοί άνθρωποι προσπαθούν να καλύψουν την οδύνη της απώλειας καταφεύγοντας σε φαγητό και κατανάλωση αλκοόλ. Πολλές φορές αυτό δυνατόν να οδηγήσει σε αύξηση του βάρους και εξάρτηση από το αλκοόλ. Η κάλυψη της συναισθηματικής οδύνης τείνει επίσης να παρατείνει το στάδιο της άρνησης και γενικά την ολοκλήρωση της διαδικασίας του πένθους.
• Συζήτηση της απώλειας. Η συζήτηση για την απώλεια είναι σημαντική στην διαδικασία του πένθους. Η αποφυγή της συζήτησης για την απώλεια είναι μηχανισμός άρνησης και παρατείνει το στάδιο αυτό.
• Ώρες απομόνωσης και ηρεμίας. Συνήθως για μέρες ή και εβδομάδες μετά την απώλεια υπάρχει, καλόπιστα, μια μεγάλη δραστηριότητα από επισκέπτες και τηλεφωνήματα οι οποίοι θέλουν να συμπαρασταθούν. Οι δραστηριότητες αυτές επιβαρύνουν το στρες της απώλειας και κουράζουν. Δεν θα πρέπει να παρεξηγηθούν τα άτομα που κατά το πένθος κλείνουν το τηλέφωνο ή απομονώνονται για μερικές ώρες.
• Διατήρηση της καθημερινής ρουτίνας. Η απώλεια επιφέρει μεγάλες αλλαγές στη ζωή της οικογένειας. Εάν είναι δυνατόν, θα πρέπει να διατηρηθεί η οικογενειακή ρουτίνα. Το πρωινό ξύπνημα, οι ώρες φαγητού, ώρες ύπνου δίνουν το μήνυμα σε όλους ότι η οικογένεια έχει δεχτεί μεν πλήγμα αλλά δεν διαλύθηκε.
• Αναζήτηση βοήθειας. Η βοήθεια είναι απαραίτητη. Πρέπει να ζητείται. Είτε γιατί τα άτομα κατά διαστήματα δεν θέλουν να μείνουν μόνα είτε γιατί χρειάζονται συμπαράσταση είτε γιατί απλά χρειάζονται κάποιον να τους συνοδεύσει. Η αναζήτηση βοήθειας δεν θα παρεξηγηθεί. Οι άνθρωποι που νοιάζονται πραγματικά αναμένουν ότι αυτοί που πενθούν δεν θα είναι αυτάρκεις για κάποιο χρονικό διάστημα.
• Αποδοχή βοήθειας. Οι άνθρωποι έξω από την άμεση οικογένεια (ξαδέλφια, θείοι/θείες κ.λπ.) συνήθως προσφέρουν βοήθεια γιατί νιώθουν ότι έτσι εκφράζουν τα συναισθήματά τους και συμμετέχουν στο πένθος. Η διατήρηση της σύνδεσης με την ευρύτερη οικογένεια είναι σημαντική για συμπαράσταση και η αποδοχή της προσφοράς βοήθειας ενισχύει τους δεσμούς.
• Τήρηση ημερολογίου συναισθημάτων και εμπειριών. Η καταγραφή των συναισθημάτων κατά το πένθος βοηθά στην εξωτερίκευση/έκφρασή τους αντί για της καταπίεσης τους.
• Αποφυγή άμεσων σημαντικών αποφάσεων. Η λήψη σημαντικών αποφάσεων θα πρέπει να γίνεται όταν τα άτομα νιώθουν συναισθηματική ισορροπία. Η τάση για λήψη μεγάλων αποφάσεων σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως πηγάζει από την ανασφάλεια της κατάστασης και την προσπάθεια για δημιουργία αισθήματος ελέγχου και όχι από πραγματική ανάγκη. Είναι καλύτερα να αποφεύγεται και να αναβάλλεται η λήψη αποφάσεων για μεγάλες αλλαγές αμέσως μετά από μια μεγάλη απώλεια.
• Παροχή χρόνου και υπομονής για το πένθος. Η διαδικασία του πένθους δεν έχει σύντομο, εύκολο ή ανώδυνο δρόμο. Τα άτομα δεν θα πρέπει να πιέζουν τον εαυτό τους να ξεπεράσει το πένθος λόγω της οδυνηρότητας της απώλειας.
• Το πένθος είναι οδυνηρή διαδικασία αλλά όχι βλαπτική. Η σωστή διαχείριση της διαδικασίας του πένθους με υπομονή και κατάλληλη επεξεργασία μπορεί να οδηγήσει και σε συναισθηματική ανάπτυξη του ατόμου.
• Παλινδρόμηση. Είναι πολύ φυσιολογικό να υπάρξουν δύσκολες στιγμές και παλινδρομήσεις ανάμεσα στα στάδια του πένθους κατά διαστήματα. Τα άτομα που πενθούν θα πρέπει να αναμένουν ότι τέτοιες παλινδρομήσεις μπορεί να τους συμβούν αναπάντεχα. Συνήθως δεν διαρκούν για πολύ.
• Συμμετοχή σε μνημόσυνα. Η πρόσκληση φίλων και οικογένειας κατά τα μνημόσυνα είναι σημαντική. Η ανάμνηση της ημέρα της απώλειας μπορεί να είναι δύσκολη και τα άτομα να χρειάζονται συμπαράσταση.
• Αναζήτηση βοήθειας από ειδικό. Εάν η διαδικασία φαίνεται να μην ολοκληρώνεται και εάν τα άτομα έχουν συνεχείς παλινδρομήσεις, κυριεύονται από προβληματικές σκέψεις, είναι καλύτερα να αναζητηθεί η βοήθεια ενός ειδικού Ψυχολόγου.

Βοηθείστε κάποιον που περνά πένθος

• Μην προσπαθήσετε να πείτε στα άτομα που πενθούν τι να νιώθουν, πώς να συμπεριφέρονται ή τι να κάνουν.
• Μην προσπαθήσετε να τα ενθαρρύνετε να συμπεριφέρονται χαρούμενα. Αυτό πιθανόν να τα κάνει απλά να καταπιέσουν τα συναισθήματά τους ώστε να τα κρύβουν όταν είστε κοντά τους.
• Μην αποφεύγετε τα άτομα που πενθούν. Χρειάζονται την συμπαράστασή σας.
• Ακούστε και αφήστε τα να συζητήσουν για την απώλειά τους ξανά και ξανά, όσο θέλουν. Μην τους λέτε να το ξεχάσουν.
• Αποδεχτείτε ότι μπορεί να υπάρξει και ακατάλληλη, κατ’ εσάς, συμπεριφορά από μέρους των ατόμων που πενθούν. Είναι μέρος της διαδικασίας του πένθους. Δείχνει ότι κάνουν προσπάθειες να ξεπεράσουν την απώλεια και να προχωρήσουν.