Οικογενειακές Συγκρούσεις – Διαχείριση και Επίλυση

Οικογενειακές συγκρούσεις: εμφάνιση και αίτια

Οι οικογενειακές συγκρούσεις είναι φαινόμενο που όλες σχεδόν οι οικογένειες αντιμετωπίζουν μεταξύ των μελών τους σε κάποιες στιγμές. Τις περισσότερες φορές, οι διαφορές και η επακόλουθη σύγκρουση επιλύονται σχετικά εύκολα, χωρίς καυγάδες ή σοβαρές

αντεγκλήσεις.  Σε κάποιες οικογένειες, οι οικογενειακές συγκρούσεις και οι διαφορές δημιουργούν σοβαρά προβλήματα.

Αν αναλογιστεί ό καθένας μας τις συγκρούσεις που παρουσιάστηκαν στη δική μας οικογένεια σε κάποια ημέρα της ζωής μας, πιθανόν να περιλαμβάνονταν και οι ακόλουθες:

• Οικογενειακές συγκρούσεις για την κατανομή υπευθυνοτήτων: Για παράδειγμα ποιος/α θα πλύνει τα πιάτα, ποια/ποιος θα πάρει τα παιδιά προς/από το σχολείο, ποια/ποιος θα χρησιμοποιήσει τον υπολογιστή κλπ.
• Οικογενειακές συγκρούσεις για τους οικογενειακούς κανόνες: Πότε θα γίνει η κατοίκον εργασία από τα παιδιά, ποιες ώρες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον υπολογιστή, πώς θα πειθαρχήσουν τα παιδιά κλπ.
• Οικογενειακές συγκρούσεις λόγω προσωπικού στυλ και προσωπικότητας: Οι γονείς πιστεύουν ότι τα παιδιά είναι υπερβολικά επιθετικά μεταξύ τους, κατά τη γνώμη μας ο/η σύντροφός μας θα έπρεπε να είναι πιο δυναμικός στις οικονομικές του διαπραγματεύσεις του με τον υπόλοιπο κόσμο, να ξοδεύει λιγότερα χρήματα, να επιτρέπει λιγότερες παρεμβάσεις από την ευρύτερη οικογένεια κλπ.

Οικογενειακές συγκρούσεις : συνηθισμένοι αντιπαραγωγικοί τρόποι διαχείρισής τους

Σε κάθε περίπτωση, μια σύγκρουση εξελίσσεται σε προβληματική όταν η προσπάθεια αντιμετώπισής της γίνεται με αντιπαραγωγικούς και καταστροφικούς τρόπους. Τέτοιοι αντιπαραγωγικοί τρόποι μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Αποφυγή της σύγκρουσης. Για παράδειγμα,  αποφεύγουμε να συζητήσουμε για το πόσα κόστισε η καινούρια τσάντα, υπολογιστής κλπ. με την  ελπίδα ότι η/ο σύντροφος θα το ξεχάσει και θα σταματήσει να το συζητά.
• Αλλαγή της συζήτησης. Για παράδειγμα, ενώ η/ο μια/ένας σύντροφος ζητά να συζητήσει για τις δραστηριότητες των παιδιών, η/ο άλλος ανοίγει συζήτηση για την επιδιόρθωση του αυτοκινήτου.
• Συναισθηματική/επιθετική/υστερική/τρομαγμένη αντίδραση: Σταμάτα να με κατηγορείς συνέχεια! Βαρέθηκα να μου ρίχνεις ευθύνες για τα πάντα! Άσε με ήσυχο/η! Είσαι παρανοϊκός/η είναι ψέματα!
• Επινόηση δικαιολογιών: Ο/Η δάσκαλος/δασκάλα φταίει για τη συμπεριφορά του παιδιού και όχι το παιδί.
• Μετάθεση της ευθύνης σε κάποιον άλλον: Πες του/της να κλείσει τη δυνατή μουσική/Πες της/του να σταματήσει.

Οι αντιπαραγωγικοί τρόποι διαχείρισης της σύγκρουσης δεν την επιλύουν. Απλά την αναβάλλουν ή/και την επιδεινώνουν. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζουμε παραγωγικούς τρόπους διαχείρισης μιας σύγκρουσης.

Οικογενειακές συγκρούσεις : δεξιότητες διαχείρισης

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γεννιούνται με την γνώση και τις δεξιότητες για τη διαχείριση της διαφορετικής γνώμης ή της ανάπτυξης επιχειρημάτων ή/και αντεπιχειρημάτων. Οι δεξιότητες διαχείρισης μιας σύγκρουσης είναι συμπεριφορές οι οποίες μαθαίνονται, εμπεδώνονται και αναπτύσσονται. Υπάρχουν παράγοντες που επηρεάζουν την προσωπική μας αντίδραση σε μια σύγκρουση όπως:

• Συμπεριφορά που μάθαμε στις οικογένειες μας: Σε κάποιες οικογένειες, οι συγκρούσεις, καυγάδες και λογομαχίες  αποτελούν τρόπο επικοινωνίας. Για παράδειγμα, κάθε φορά που δεν βρίσκω τα πράγματά μου θα βάλω τις φωνές. Στην περίπτωση αυτή, η σύγκρουση παραμένει πάντοτε υποβόσκουσα. Είτε όμως είναι ανοικτή είτε υποβόσκουσα, ο τρόπος διαχείρισής της συνήθως περνά από γενεά σε γενεά.
• Συμπεριφορά που αντιγράψαμε από τα πρότυπα: Σε οποιαδήποτε στιγμή της ζωής μας μπορούμε να μάθουμε καινούριους τρόπους διαχείρισης συγκρούσεων. Οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν μια/έναν προϊστάμενο ή έναν/μια δάσκαλο/δασκάλα που διαχειρίζεται αποτελεσματικά τις συγκρούσεις είναι πολύ πιθανόν να υιοθετήσουν τη συμπεριφορά αυτή.
• Δύναμη: Οι άνθρωποι οι οποίοι νιώθουν ότι κατέχουν δύναμη και εξουσία νιώθουν πιο ελεύθεροι να καταφύγουν σε σύγκρουση και λιγότερο πιθανόν να την αποφύγουν.
• Άγραφοι κανόνες: Κάποιες κοινωνικές ομάδες (μεταξύ των οποίων και οικογένειες) ενθαρρύνουν τις συγκρούσεις ενώ κάποιες έχουν άγραφους κανόνες για την αποφυγή ή τον περιορισμό της σύγκρουσης
• Διαφυλικές διαφορές: Γενικά στην κοινωνία, οι άντρες ενθαρρύνονται να είναι πιο συγκρουσιακοί από τις γυναίκες.

Οικογενειακές συγκρούσεις : κομβικές δεξιότητες για την επίλυση τους

• Προσοχή: Εάν νιώθετε ότι για οποιοδήποτε λόγο απειλείται η ασφάλεια οποιουδήποτε μέρους στη συζήτηση, ζητήστε αμέσως βοήθεια!
• Χρησιμοποιείστε δηλώσεις τύπου εγώ αντί για εσύ. Είναι λιγότερο επιθετικές, εκφοβιστικές και τοποθετούν την ευθύνη για τα λεγόμενα εκεί που ανήκουν,  σε αυτήν/αυτόν που τα λέει. Για παράδειγμα: Θα ήθελα να βγάλεις τα σκουπίδια πριν φύγεις αντί για Πρέπει να βγάλεις τα σκουπίδια πριν φύγεις. Τοποθετείστε το πρόβλημα στη διάστασή του.
• Αποφύγετε τον υποβιβασμό ή την διακωμώδηση του/της άλλου/άλλης. Είναι εμπρηστικό και το μόνο που καταφέρνει είναι να κάνει το άλλο άτομο αμυντικό και θυμωμένο. Η σύγκρουση συνήθως κλιμακώνεται με τον τρόπο αυτό. Δώστε λίγα δευτερόλεπτα στον εαυτό σας να σκεφτεί πριν μιλήσετε. Να θυμάστε ότι στόχος είναι να επιλυθεί το ζήτημα και όχι να κερδίσετε τον καυγά! Επιζητείτε να είστε ευτυχισμένοι ή δικαιωμένοι;
• Μαλακώστε τον τόνο της φωνής σας. Προσπαθήστε να ακούσετε τον εαυτό σας. Το μήνυμά σας θα πρέπει να είναι το κύριο συστατικό της επικοινωνίας σας και όχι ο τόνος της φωνής σας. Ένας πιο μαλακός και φιλικός τόνος είναι βοηθητικός στο να μειώσει την επιθετικότητα στο μήνυμά σας.
• Πάρτε χρόνο για να ηρεμήσετε αλλά επανέλθετε. Κάποιες οικογένειες έχουν κώδικες ώστε να δίνεται η ευκαιρία για time out όταν η συζήτηση κλιμακώνεται σε λογομαχία. Ένα νεύμα «Τ» (όπως στους αγώνες μπάσκετ) ή ακόμα «Ας σταματήσουμε προσωρινά να ηρεμήσουμε και να το ξανασυζητήσουμε σε 5, 10, 15 λεπτά». Όταν ηρεμήσετε, συνεχίστε τον διάλογο.
• Επιβεβαιώστε ότι καταλάβατε τι σας λέει η/ο άλλος. Δεν χρειάζεται να συμφωνήσετε απλά να δείξετε ότι ακούσατε και καταλάβατε «Άκουσα τι είπες» ή «αυτό που μου λες είναι ότι …..», «Καταλαβαίνω ότι πιστεύεις ότι αυτό που έκανες ήταν το σωστό». Ρωτήστε ερωτήσεις εάν χρειάζονται διευκρινήσεις. Μεταξύ ατόμων μπορούν να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις και ο σεβασμός στη διαφορετική άποψη είναι συστατικό στοιχείο υγιούς σχέσης. Η προσοχή στα λεγόμενα, έστω και εάν διαφωνούμε, είναι σημάδι επίδειξης σεβασμού. Μη διακόπτετε. Αντίστοιχα, συμφωνείστε στην ίδια προσοχή από το άλλο μέρος. Εν ανάγκη, συμφωνείστε ότι διαφωνείτε.
• Προσέξτε την γλώσσα του σώματος. Η στροφή του βλέμματος αλλού ή πάνω, το δέσιμο των χεριών μπροστά, το ρυθμικό κτύπημα του ποδιού στο πάτωμα κλιμακώνουν τα εχθρικά συναισθήματα. Προσπαθήστε το σώμα σας να μεταδίδει ότι είστε ανοικτοί στην επίλυση του ζητήματος και της επακόλουθης σύγκρουσης.
• Προσέχετε τι λέτε. Χρησιμοποιείστε συγκεκριμένες λέξεις και γεγονότα. Αποφύγετε τις γενικότητες και τους χαρακτηρισμούς. «Άργησες μια ώρα» αλλά όχι «Πάντα αργείς» ή «Είσαι αναξιόπιστος/αναξιόπιστη». Μιλήστε λογικά και καθαρά. Εάν νιώθετε ότι τα συναισθήματα σας παρασύρουν, προτιμήστε να μη μιλήσετε ζητώντας αναβολή μέχρι να ηρεμήσετε.
• Παραμείνετε στο θέμα. Ασχοληθείτε μόνο με το πρόβλημα που έχετε μπροστά σας και μην εγείρετε, στη μέση της σύγκρουσης, άλλα ζητήματα που σας απασχολούν στην οικογένεια. Προσπαθήστε να επιλύσετε την σύγκρουση που έχετε μπροστά σας. Με το να εγείρετε τα υπόλοιπα προβλήματα εκμηδενίζετε την πιθανότητα να επιλύσετε οποιοδήποτε!
• Μην επιμένετε στην μία και μόνη λύση, τη δική σας. Προσπαθήστε να σκεφτείτε εάν υπάρχουν άλλες λύσεις που να ικανοποιούν και τα δύο μέρη. Εάν όχι διαπραγματευτείτε έναν αμοιβαίο συμβιβασμό.

Οικογενειακές συγκρούσεις : πρόληψη

Οι περιπτώσεις που στη ζωή μας δεν συγκρουστήκαμε παρόλες τις διαφωνίες έχουν κάποια χαρακτηριστικά:

• Τα ζητήματα αντιμετωπίζονται πριν εξελιχτούν σε πρόβλημα. Για παράδειγμα, εάν η δουλειά επιβάλλει να αργήσουμε να επιστρέψουμε στο σπίτι συγκεκριμένη μέρα, μπορούμε να ζητήσουμε  τη βοήθεια του/της συντρόφου μας έγκαιρα. Να μην περιμένουμε γι’ αυτό την τελευταία στιγμή και εννοείται ότι το έκτακτό δεν θα πρέπει να γίνεται κανόνας.
• Ενημερότητα για τα στοιχεία πυροδότησης. Για παράδειγμα, εάν η αποφυγή του βλέμματος του άλλου/άλλης μας αναστατώνει, θα ήταν καλό να το συζητήσουμε σε στιγμή που δεν είμαστε σε σύγκρουση. Να εξηγήσουμε ότι αυτό μας ενοχλεί και να ζητήσουμε να προσπαθήσει να το αποφύγει στη διάρκεια σοβαρών συζητήσεων.  Είναι προτιμότερο να το προλάβουμε και να επαινέσουμε «Σε ευχαριστώ που με κοιτάζεις όπως σου το ζήτησα» παρά κατά τη σύγκρουση να φωνάζουμε «Κοίτα με όταν σου μιλώ».
• Σκεφτείτε εναλλακτικές λύσεις έγκαιρα, και συζητείστε τις προτού τα συναισθήματα σας μαζευτούν και σας παρασύρουν. Προσπαθήστε να σκεφτείτε το ζήτημα και από την σκοπιά του άλλου ατόμου. Τί θα μπορούσε να ικανοποιήσει και τους δύο.
• Συμφωνείστε σε κανόνες για κανόνες για την επίλυση συγκρούσεων, αλλά σε ανύποπτη στιγμή. Σε μια από τις ήρεμες οικογενειακές συναντήσεις, συζητείστε και συμφωνείστε για τις διαδικασίες και τους κανόνες που θα ακολουθούνται όταν θα υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Βεβαιωθείτε ότι όλοι καταλαβαίνουν τους κανόνες θέτοντας σενάρια. Καταγράψετε τους κανόνες εάν χρειαστεί.
• Αντιμετωπίστε τα προσωπικά προβλήματα που σας απασχολούν. Ορισμένες φορές τα προσωπικά προβλήματα που μας απασχολούν οδηγούν σε σύγκρουση μέσα στην οικογένεια. Μιλήστε τα με την οικογένειά σας ή με έναν ειδικό.
• Αν όλα αποτύχουν, ζητείστε τη βοήθεια ενός ειδικού παρά να αφήσετε τις συγκρούσεις να υποβόσκουν και να επανέρχονται ξανά και ξανά για τα ίδια θέματα.