Διαζύγιο και παιδιά-Μαρία Θεοφιλίδου

Το διαζύγιο προκαλεί μεγάλες αλλαγές και αναταραχή στην ζωή του κάθε μέλους της οικογένειας. Κάποια αναστάτωση είναι δικαιολογημένη, η καταστροφική αναταραχή  όμως όχι.

Το διαζύγιο επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τα παιδιά. Μια από τις πιο γνωστές έρευνες που έγιναν σχετικά με την επίδραση του διαζυγίου στα παιδιά έγινε από τις Ψυχολόγους Τζούντι Ουάλλερστειν και Κέλλυ Τζόαν. Οι Ουάλλερστειν και Τζόαν μελέτησαν 60 οικογένειες με παιδιά, των οποίων οι σύζυγοι χώρισαν. Η έρευνα ακολούθησε τα 131 παιδιά των οικογενειών αυτών σε βάθος 25 χρόνων, με συνεντεύξεις ανά πενταετία, στην πολιτεία Καλιφόρνια των Η.Π.Α. μεταξύ των χρόνων 1971 και 1996.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνάς τους τα βασικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν τα παιδιά όταν έρχονται αντιμέτωπα με το διαζύγιο των γονιών τους είναι τα ακόλουθα:

• Φόβος και ανασφάλεια. Το διαζύγιο τρομάζει τα παιδιά τα οποία ανταποκρίνονται στον φόβο με συναισθήματα άγχους. Καθώς ο κόσμος και η ασφάλεια μέσα στην οποία πιστεύουν ότι ζουν ξαφνικά καταρρέουν και γίνονται αναξιόπιστα, νιώθουν να είναι ιδιαίτερα ευάλωτα μετά από το διαζύγιο.
• Φόβος εγκατάλειψης. Περίπου το ένα τρίτο των παιδιών στην έρευνα των Ουάλλερστειν και Τζόαν είχαν δηλώσει ότι φοβούνταν ότι η μητέρα τους θα τα εγκαταλείψει.
• Σύγχυση. Επειδή η συζυγική σχέση μεταξύ των γονιών καταρρέει και διακόπτεται, τα παιδιά νιώθουν σύγχυση σχετικά με τις σχέσεις τις οποίες θα πρέπει να έχουν τα ίδια με τους γονείς τους. Συμπεραίνουν ότι και οι σχέσεις μεταξύ τους και του ενός ή και των δύο γονιών σύντομα θα καταρρεύσουν.
• Θλίψη και επιθυμία. Περισσότερα από τα μισά παιδιά στην έρευνα έδειξαν την βίωση θλίψης ως απάντηση στις απώλειες του διαζυγίου των γονιών. Περίπου τα δύο τρίτα εξέφρασαν επιθυμία π.χ.  «… χρειαζόμαστε καινούριο μπαμπά. Δεν έχουμε μπαμπά».
• Ανησυχία. Στην έρευνα, πολλά παιδιά εξέφρασαν την ανησυχία τους σχετικά με την ικανότητα του ενός ή και των δύο γονιών να αντιμετωπίσουν την ζωή τους. Έδειξαν τον προβληματισμό τους κατά πόσον οι γονείς τους είχαν την συναισθηματική σταθερότητα ώστε να μπορούν να συνεχίσουν την ζωή τους μόνες/μόνοι τους. Για περισσότερα από τα μισά παιδιά η ανησυχία αυτή εστιαζόταν σε μεγαλύτερο βάθος στην μητέρα τους καθώς έβλεπαν σε αυτές συχνές εναλλαγές της διάθεσης και έντονα συναισθηματικές αντιδράσεις στα γεγονότα. Μερικά παιδιά έδειξαν να ανησυχούν ακόμα και για πιθανή αυτοκτονία ή ατυχήματα.
• Συναισθήματα απόρριψης. Πολλά παιδιά νιώθουν συναισθήματα απόρριψης από τον έναν ή και τους δύο γονείς κατά το διαζύγιο. Αυτό μπορεί να συμβαίνει καθώς ό ένας γονιός μετακομίζει εκτός του σπιτιού εξαιτίας του διαζυγίου ή ο ένας ή και οι δύο γονείς αφιερώνουν λιγότερο χρόνο και προσοχή στα παιδιά καθώς είναι κατακλυσμένοι από προβλήματα. Τα παιδιά δεν μπορούν κατανοήσουν τον κυκεώνα των διαδικαστικών και νιώθουν προσωπική απόρριψη και ανάξια αγάπης.
• Μοναξιά. Καθώς οι γονείς είναι απορροφημένοι τα διαδικαστικά και μη προβλήματα του διαζυγίου, δεν αφιερώνουν τον κατάλληλο χρόνο για να επιτελέσουν τον γονεϊκό τους ρόλο. Επιπλέον, συνήθως ο πατέρας φεύγει από το σπίτι ενώ η μητέρα ίσως να χρειαστεί να αυξήσει τις ώρες της στην δουλειά. Κατά συνέπεια τα παιδιά βιώνουν την απομάκρυνση των γονιών κατά μεγάλα χρονικά διαστήματα και συχνά οδηγούνται σε συναισθήματα βαθιάς μοναξιάς.
• Διαιρούμενη αφοσίωση. Σε πολλά διαζύγια οι γονείς βρίσκονται σε έντονη αντιπαράθεση μεταξύ τους. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις ένας ή και οι δύο γονείς προσπαθούν να πιέσουν τα παιδιά τους να επιλέξουν πλευρά σε μια μάχη που δεν είναι δική τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα παιδιά να νιώθουν έντονο στρες καθώς αναγκάζονται να επιλέξουν τον/την ένα/μια και να απορρίψουν τον /την άλλο/η από τους γονείς τους. Πολλές φορές τα παιδιά υποκύπτουν στο δίλημμα και παίρνουν το μέρος του ενός γονιού, με τα ανάλογα τραύματα.
• Θυμός. Τα παιδιά από διαζευγμένες οικογένειες βιώνουν περισσότερο θυμό και επιδεικνύουν περισσότερη επιθετικότητα. Συχνά ο θυμός και η επιθετικότητα κατευθύνονται προς τους γονείς τους με την μορφή ξεσπασμάτων, γκρίνιας, ευερεθιστότητας, δυσαρέσκειας και λεκτικών επιθέσεων. Αυτό γίνεται γιατί τα παιδιά θεωρούν το διαζύγιο ως την εγωιστική επιλογή των γονιών τους και βιώνουν απέχθεια προς την συνακόλουθη καταστροφή των ζωών τους, όπως την ήξεραν.

Περισσότερο από το ένα τρίτο των παιδιών στην έρευνα έδειξαν συμπτώματα οξείας κατάθλιψης όπως αϋπνία, ταραχή, συχνές βαθιές  εκπνοές, συναισθήματα εσωτερικού κενού, παθολογικής πιεστικής υπερφαγίας και άλλα σωματικά συμπτώματα.

Μακροχρόνια συμπτώματα

Τα συμπτώματα που παρουσιάζουν τα παιδιά κατά το διαζύγιο είναι συνήθως μέτριας έντασης και σταδιακά εκλείπουν με την πάροδο περίπου 18 μηνών από τον χωρισμό. Σε κάποιες περιπτώσεις κάποια συμπτώματα παραμένουν. Από αυτά τα πιο συνηθισμένα κατά την έρευνα των Ουάλλερστειν και Τζόαν είναι:

• Χειριστική συμπεριφορά. Αναφέρθηκε σε περίπου 20% των περιπτώσεων παιδιών στην έρευνα, από τους δασκάλους των παιδιών.
• Έντονος θυμός έναντι του ενός ή και των δύο γονιών αναφέρθηκε σε περίπου 25% των περιπτώσεων παιδιών και εφήβων για ένα χρόνο μετά το διαζύγιο.
• Κατάθλιψη. Κατάθλιψη διαγνώστηκε σε περίπου 25% των περιπτώσεων παιδιών και εφήβων. Τα συμπτώματα κατάθλιψης στα παιδιά περιλαμβάνουν:
  • Χαμηλή αυτοεκτίμηση
  • Αδυναμία συγκέντρωσης
  • Θλίψη
  • Εναλλαγές της διάθεσης
  • Ευερεθιστότητα
  • Τάσης απόκρυψης
  • Απομόνωση
  • Αυτοενοχοποίηση για το διαζύγιο
  • Διαταραχές της διατροφής
  • Τάσεις επιδίωξης τελειότητας
  • Τάση για ατυχήματα
  • Κλοπή
  • Απουσίες από το σχολείο
  • Χαμηλές επιδόσεις στο σχολείο
  • Σεξουαλική συμπεριφορά

Επαγγελματική βοήθεια

Εάν ένα παιδί/έφηβος παρουσιάζει τα πιο κάτω συμπτώματα έντονα και συνεχόμενα, είναι χρήσιμη η αναζήτηση βοήθειας από μια/έναν επαγγελματία Ψυχολόγο:

Μοναξιά

Κατάθλιψη

Συναισθηματικό μούδιασμα

Εξάντληση

Απελπισία

Καταβολή από τα συναισθήματα

Υπερβολικός ή πολύ λίγος ύπνος

Ανησυχία

Άγχος

Φόβος

Κατά την επιλογή της/του Ψυχολόγου είναι σημαντικό να γίνει κατάλληλη έρευνα και να επιλεγεί κάποια/κάποιος η/ο οποία/οποίος έχει εκπαίδευση και εμπειρία στην εργασία με παιδιά και εφήβους.

Θεραπευτικές επιλογές

Τα παιδιά οικογενειών μετά από διαζύγιο χρειάζονται αρκετή στήριξη και κατανόηση. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τους δοθεί η ευκαιρία να εκφράσουν πλήρως και όλα τα συναισθήματα και τις ανησυχίες τους. Εάν παραστεί ανάγκη για ψυχοθεραπευτική βοήθεια, οι πιο αποτελεσματικές επιλογές συνήθως είναι:

• Ατομική Ψυχοθεραπεία. Με την βοήθεια μιας/ενός ικανής/ικανού Ψυχοθεραπεύτριας/Ψυχοθεραπευτή το παιδί ή ο έφηβος μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματα που προκύπτουν από ένα διαζύγιο. Με τα μικρότερα παιδιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν τεχνικές παιχιδοθεραπείας. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η/ο Ψυχολόγος να έχει εκπαίδευση και εμπειρία σε παιδιά και έφηβους. Περισσότερες πληροφορίες για την Ψυχοθεραπεία με παιδιά και έφηβους μπορούν να βρεθούν επιλέγοντας εδώ.
• Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία. Επειδή το διαζύγιο επηρεάζει ολόκληρη την οικογένεια ως σύστημα είναι σημαντικό όλοι οι εμπλεκόμενοι (ακόμα και οι διαζευγμένοι γονείς) ως να μπουν μαζί σε διαδικασία επούλωσης του τραύματος του διαζυγίου ώστε να μπορούν να προσαρμοστούν και να συνεχίσουν παραγωγικά στις απαιτήσεις του καινούριου τρόπου ζωής. Μια/ένας έμπειρη/έμπειρος οικογενειακή/οικογενειακός θεραπεύτρια/θεραπευτής η/ο οποία/οποίος έχει εκπαίδευση και εμπειρία στην εργασία με οικογένειες μπορεί να βοηθήσει την οικογένεια να ξεπεράσει την κρίση. Περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Η Ατομική ή Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσoυν τα μέλη της οικογένειας να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματά που παρουσιάζονται όπως θλίψη, πένθος, τραύμα, θυμός, άγχος και να παράσχει ένα πλαίσιο συναισθηματικής στήριξης για επίλυση εσωτερικών συγκρούσεων με εκπαίδευση σε δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων όπως αυτά που προκύπτουν από την καινούρια κατάσταση.