Κύκλοι ζωής και μεταβάσεις από έναν σε άλλον
Ολοκλήρωση κύκλου ζωής και μετάβαση σε έναν άλλο
Η ζωή είναι μια απέραντη αναπτυξιακή διαδρομή που είναι γεμάτη από αμέτρητες αρχές και τελειώματα καταστάσεων. Στην ζωή μας, όπως και στη φύση, οι αλλαγές συμβαίνουν άλλοτε αργά και ομαλά και άλλοτε απότομα. Οι μεταβάσεις στις ζωές των ανθρώπων είναι το ίδιο φυσιολογικές με τις μεταβάσεις για παράδειγμα, των εποχών. Η καιρική μετάβαση από το καλοκαίρι στο φθινόπωρο είναι στην αρχή σταδιακή αλλά σε κάποια στιγμή, (ίσως με τις πρώτες βροχές) αντιλαμβανόμαστε ξαφνικά ότι τελείωσε το καλοκαίρι και ήρθε το φθινόπωρο.
Παρόλο το γεγονός ότι οι μεταβάσεις είναι φυσιολογικός κανόνας στην ζωή μας, εντούτοις δεν παύουν από το να προκαλούν συναισθήματα ανασφάλειας και ευπέθειας για το μέλλον (το συναίσθημα ότι είμαστε ευάλωτοι/τες). Αυτό συμβαίνει καθώς η κάθε μετάβαση είναι μια αλλαγή από μια οικεία και γνώριμη κατάσταση στο αβέβαιο μέλλον.
Εναύσματα μεταβάσεων
Οι περισσότερες μεταβάσεις της ζωής ξεκινούν από κάποια απώλεια:
- Την απώλεια ενός ρόλου (π.χ. του ρόλου γονιού καθώς τα παιδιά ενηλικιώνονται ή του ρόλου της μαθήτριας/μαθητή καθώς το σχολείο τελειώνει και ξεκινά η φοιτητική ζωή ή η ενήλικη ζωή)
- Την απώλεια ενός οικείου προσώπου
- Την απώλεια ενός τόπου (π.χ. από κάποια μετακόμιση, από βίαιη εκδίωξη κ.λ.π.)
- Την απώλεια του συναισθήματος του ανήκειν σε ένα σύνολο (π.χ. κατά την αποφοίτηση από το πανεπιστήμιο, κατά την αφυπηρέτηση κ.λ.π.).
Η οποιαδήποτε σημαντική απώλεια δημιουργεί στους ανθρώπους συναισθήματα άγχους ή/και φόβου. Καθώς το μέλλον μοιάζει αβέβαιο και γεμάτο από ερωτηματικά ο φόβος είναι φυσιολογική ανταπόκριση. Ακόμα και στην Κύπρο όπου συνέβησαν τόσες αλλαγές τα τελευταία 40-50 χρόνια, η επικρατούσα κουλτούρα είναι να αισθανόμαστε άβολα και καχύποπτες/οι με την οποιαδήποτε μεταβολή στην ζωή μας.
Η οποιαδήποτε αλλαγή σε ρόλους της ζωής μπορεί να αποτελέσει και θετικό παράγοντα προσωπικής ανάπτυξης του ατόμου εάν τύχει σωστής επεξεργασίας. Μπορεί να αποτελέσει το έναυσμα για μια προσωπική αναζήτηση αυτογνωσίας, για την επανατοποθέτηση της ζωής και των προτεραιοτήτων της, για την αναγνώριση κρυμμένων δυνάμεων και δυνατοτήτων και την περαιτέρω νοηματοδότηση της ζωής. Η περίοδος αυτή μπορεί να γίνει μέσα από έναν αναστοχασμό, περίοδος ανανέωσης, σταθερότητας και νέων ισορροπιών.
Είδη μεταβάσεων της ζωής
Οι μεταβάσεις στη ζωή μπορεί να είναι θετικές ή αρνητικές και προγραμματισμένες ή απρόσμενες.
Κάποιες μεταβάσεις, είναι ξαφνικές και αρνητικές. Καθώς συμβαίνουν αλλάζουν δραματικά την ζωή των ανθρώπων. Τέτοιου είδους μετάβαση μπορεί να είναι ένα ατύχημα, ο θάνατος ενός οικείου προσώπου, η ξαφνική απώλεια εργασίας ή η διάγνωση μιας σοβαρής ασθένειας.
Άλλες μεταβάσεις στην ζωή προέρχονται από θετικά γεγονότα όπως ο γάμος, το ξεκίνημα των σπουδών, η ανεύρεση και έναρξη εργασίας, η μετακόμιση σε ένα καλύτερο μέρος, η γέννηση ενός παιδιού.
Ακόμα και τα γεγονότα τα οποία είναι συνήθως προγραμματισμένα και αναμενόμενα μπορεί να προκαλούν αλλαγές και αναστάτωση στη ζωή με την ίδια ένταση όπως και τα απρόσμενα.
Οι μεταβάσεις της ζωής είτε είναι ξαφνικές είτε είναι προγραμματισμένες, είτε είναι θετικές είτε αρνητικές, υποχρεώνουν το άτομο να προσαρμοστεί σε ένα νέο τρόπο ζωής. Ορισμένες φορές μπορεί να προκαλούν στο άτομο το αίσθημα ότι είναι ανέτοιμο να προσαρμοστεί και να οδηγούν σε προσωπική κρίση, με συναισθήματα ταραχής, θυμού, λύπης και τάσεις απομάκρυνσης από ανθρώπους και καταστάσεις.
Οι μεταβάσεις της ζωής μπορεί να έχουν να κάνουν με:
Ατυχήματα
Απώλεια εργασίας
Διάγνωση σοβαρής ασθένειας
Γάμο
Έναρξη σπουδών
Καινούρια δουλειά
Μετακόμιση
Γέννηση παιδιού
Οι μεταβάσεις της ζωής είτε είναι ξαφνικές είναι προγραμματισμένες, είτε είναι θετικές είτε αρνητικές, υποχρεώνουν το άτομο να προσαρμοστεί σε ένα νέο τρόπο ζωής. Αυτό από μόνο του προκαλεί μια σειρά από προκλήσεις.
Στάδια μεταβάσεων
Η επιτυχημένη και ολοκληρωμένη μετάβαση από μια περίοδο της ζωής σε μια καινούρια ακολουθεί συνήθως κάποια στάδια:
- Αρνητική προδιάθεση προς την αλλαγή η οποία εμφανίζεται με διάφορα συναισθήματα όπως σύγχυση, άγχος, αδυναμία, θυμό, αποστασιοποίηση
- Μείωση αυτοεκτίμησης
- Έναρξη αποδοχής της αλλαγής
- Συνειδητοποίηση ότι το παρελθόν είναι ένας κύκλος που έκλεισε και θα πρέπει να μείνει πίσω ενώ η αλλαγή είναι μόνιμη και οδηγεί στο μέλλον
- Έναρξη συναίσθησης ελπίδας για το μέλλον
- Συναίσθηση αυξημένης αυτοεκτίμησης
- Ανάπτυξη αισιόδοξης θεώρησης του μέλλοντος
Παρόλη την κωδικοποίηση τους, στην πραγματική ζωή, τα πιο πάνω στάδια σπάνια ακολουθούν την προδιαγεγραμμένη σειρά. Ο κάθε άνθρωπος διανύει και βιώνει τα στάδια με τον δικό της/του διαφορετικό τρόπο, συχνά παλινδρομώντας μεταξύ τους.
Διαχείριση μεταβάσεων της ζωής
Οι μεταβάσεις στην ζωή είναι δύσκολες αλλά συχνά έχουν και θετικά στοιχεία. Είναι ευκαιρίες αναστοχασμού, αξιολόγησης και επαναπροσδιορισμού της κατεύθυνσης την οποία έχει πάρει η ζωή του κάθε ατόμου. Προσφέρουν επίσης ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης δεξιοτήτων ζωής και ωρίμανσης.
Οι πιο κάτω άξονες σκέψης και προβληματισμού ίσως να κάνουν την διαδικασία πιο παραγωγική:
Αποδοχή της αλλαγής ως φυσιολογικού μέρους της ζωής
Οι άνθρωποι που αποδέχονται εύκολα την αλλαγή ως φυσιολογικό και κανονικό μέρος της ζωής τους διανύουν τις μεταβάσεις της ζωής ευκολότερα. Η θεώρηση των αλλαγών στην ζωή ως αρνητικές ή ως εμπειρίες προς αποφυγή τις κάνει πιο δύσκολο να ξεπεραστούν και λιγότερο παραγωγικές.
Επαναξιολόγηση στόχων και αξιών
Οι άνθρωποι που έχουν αναπτυγμένη την αυτογνωσία, δηλαδή το ποιοι/ποιες είναι και ποιες είναι οι προσδοκίες τους στην ζωή θεωρούν την αλλαγή ως μια άλλη πρόκληση από τις πολλές της ζωής. Τα άτομα αυτά συνήθως αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεών τους, έχουν στα χέρια το πηδάλιο της ζωής τους και αναλαμβάνουν δράσεις χωρίς να κατηγορούν άλλα άτομα για τις αναπάντεχες αλλαγές.
Αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων
Παρόλο που είναι φυσιολογικό στον άνθρωπο να θέλει να καταπιέσει και να αποφύγει τα δυσάρεστα συναισθήματα άγχους και φόβου, η υπέρβασή τους γίνεται γρηγορότερα με την αποδοχή τους. Η εξωτερίκευσή τους είναι ιδιαίτερα σημαντική για την αποδοχή τους. Υπάρχουν τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν όπως η καταγραφή τους σε ένα ημερολόγιο ή η συζήτησή τους με φίλους, μέλη της οικογένειας ή σε δύσκολες περιπτώσεις με μία/έναν Ψυχολόγο. Η αναγνώριση, αποδοχή, έκφραση και αντιμετώπιση δυσάρεστων συναισθημάτων τα αποδυναμώνει και αφαιρεί από την ικανότητα τους να εξουσιάζουν την ζωή.
Έμφαση στα κέρδη από προηγούμενες μεταβάσεις
Είναι χρήσιμο να γίνει μια αξιολόγηση των διδαγμάτων από τις προηγούμενες μεταβάσεις της ζωής. Ίσως να γίνει μια ανάκληση των σταδίων που έχουν περάσει και να αξιολογηθεί η γνώση και οι εμπειρίες που έχουν αποκτηθεί από την κάθε μετάβαση. Η κάθε εμπειρία είναι και μια ευκαιρία αυτοεξερεύνησης για το πώς έχουν αντιμετωπιστεί παλαιότερα οι φόβοι και οι ανασφάλειες. Η αλλαγή να γίνει μια ευκαιρία αυτογνωσίας για τα πράγματα στη ζωή που προσδίδουν στο άτομο ευτυχία και συμβάλλουν στα αισθήματα πληρότητας και ολοκλήρωσης.
Χρόνος και υπομονή
Η προσαρμογή σε νέα πραγματικότητα μετά από οποιαδήποτε αλλαγή/αναστάτωση στην ζωή χρειάζεται χρόνο. Θα πρέπει να είναι αναμενόμενο ότι το άτομο θα νιώσει άβολα κατά την μεταβατική περίοδο που οδηγεί από μια δεδομένη κατάσταση ζωής σε μια άλλη. Ίσως να είναι χρήσιμο να αποφευχθούν οι μη αναγκαίες αλλαγές και να μην αναληφθούν καινούριες δεσμεύσεις ή δραστηριότητες προτού να δοθεί ικανοποιητικός χρόνος για αναστοχασμό και σκέψη για το τι πραγματικά είναι το καλύτερο για το άτομο.
Άβολα συναισθήματα
Οι μεταβατικές φάσεις θέτουν συχνά το άτομο σε κατάσταση σύγχυσης και αποπροσανατολισμού. Τα συναισθήματα ανασφάλειας, φόβου και άγχους είναι φυσιολογικό μέρος της μεταβατικής φάσης. Είναι μέρος της διαδικασίας της προσαρμογής αλλά είναι παροδικά. Όταν η μεταβατική φάση κλείσει τον κύκλο της θα ξεπεραστούν.
Αποφυγή του αλκοόλ
Το αλκοόλ μπορεί να προσφέρει στιγμιαία ανακούφιση, στην πραγματικότητα όμως κάνει την όλη διαδικασία της μετάβασης πολύ πιο δύσκολη.
Φροντίδα του εαυτού
Ακόμα και όταν είναι θετικές, οι μεταβάσεις της ζωής προκαλούν στρες. Υπάρχει περίπτωση το άτομο να μην νιώθει αρκετά καλά ώστε να μπορεί να ακολουθήσει τις συνηθισμένες δραστηριότητες της ζωής της/του. Έτσι μπορεί να είναι χρήσιμο να προγραμματιστούν καθημερινές ευχάριστες δραστηριότητες και να υπάρχει ικανοποιητικός χρόνος για ύπνο, άσκηση και καλή διατροφή.
Συστήματα υποστήριξης
Η αναζήτηση στήριξης από φίλους ή/και μέλη της οικογένειας, ειδικά εκείνα που είναι διαθέσιμα να ακούσουν και να ενθαρρύνουν την έκφραση των συναισθημάτων χωρίς να κρίνουν μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική. Εάν δεν υπάρχει κάποιο τέτοιο σύστημα διαθέσιμο, μια/ένας επαγγελματίας Ψυχολόγος μπορεί να βοηθήσει στην μετάβαση μεταξύ καταστάσεων ζωής μέσα από ασφαλές και υποστηρικτικό ανθρώπινο περιβάλλον.
Αποδοχή της ολοκλήρωσης ενός κύκλου
Η αποδοχή της ολοκλήρωσης ενός κύκλου της ζωής είναι το πρώτο βήμα για την αποδοχή της έναρξης του νέου. Εδώ είναι χρήσιμος ένας προβληματισμός για την προσωπική ανταπόκριση στα τέλη των κύκλων της ζωής. Κάποιο άνθρωποι προσπαθούν να αποφύγουν τις τελετές ολοκλήρωσης των κύκλων όπως για παράδειγμα για αποφυγή των αποχαιρετισμών. Άλλοι άνθρωποι προσπαθούν να παρατείνουν τους κύκλους με την νοητική επανάληψη τους ξανά και ξανά αρνούμενοι να αποδεχτούν το τέλος τους. Μερικοί προσπαθούν να αποφύγουν τα συναισθήματα λύπης που συνοδεύουν το τέλος ενός κύκλου. Σε κάθε περίπτωση, η αποδοχή του τέλους είναι προϋπόθεση για την επιτυχημένη μετάβαση στο καινούριο.
Διατήρηση κάποιας συνέπειας
Αρκετές φορές είναι χρήσιμο να διατηρείται σταθερό και συνεπές το κομμάτι της ζωής που δεν επηρεάζεται από την ολοκλήρωση του κύκλου μιας κατάστασης της ζωής. Η διατήρηση της σταθερότητας των καθημερινών ρουτίνων, οι οποίες δεν επηρεάζονται από την αλλαγή είναι βοηθητική.
Αποφυγή ατέρμονης αναζήτησης νοήματος για το τέλος ενός κύκλου
Ο φόβος και η σύγχυση είναι φυσιολογικό κομμάτι της μετάβασης. Είναι χρήσιμο να γίνει αποδεκτό ότι ορισμένα πράγματα στη ζωή απλά συμβαίνουν γιατί έτσι είναι η πορεία της ανθρώπινης ζωής χωρίς προσπάθειες υπερανάλυσης και εξήγησης του τι συμβαίνει. Μια ολοκληρωμένη κατανόηση μπορεί να μην υπάρξει ποτέ. Παρόλο που η απουσία κατανόησης αυτού που συμβαίνει, δημιουργεί σύγχυση αυτό είναι συνήθως παροδικό και η καθαρότητα στην σκέψη επιστρέφει.
Σταδιακά βήματα
Αρκετές φορές, στην διαδικασία της μετάβασης από ένα κύκλο ζωής σε έναν άλλο, η ζωή μοιάζει χαώδης και δύσκολη στην διαχείριση. Γι’ αυτό είναι χρήσιμο να υπάρχει έστω μια στοιχειώδης αίσθηση εξουσίας και ελέγχου. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αναγνώριση μιας κατάστασης η οποία μπορεί να ελεγχθεί με μικρά σταθερά βήματα. Τα βήματα αυτά μπορούν να καταγραφούν σε μια λίστα η οποία μπορεί να αναρτηθεί και το κάθε βήμα να διαγράφεται κάθε φορά που ολοκληρώνεται.
Οι μεταβάσεις στην ζωή αποτελούν ευκαιρίες για αυτοεξερεύνηση και επανακαθορισμό των αξιών και ιδεωδών της ζωής μας. Η αταξία που μπορεί να συνοδεύει μια μετάβαση είναι και μια ευκαιρία αναστοχασμού και ανασύνταξης ψυχικών δυνάμεων τις οποίες μπορεί να είχαμε ξεχάσει ότι είχαμε. Καταγράψετε ένα ημερολόγιο, μιλήστε γι΄αυτά με καλούς φίλους ή μια/έναν Ψυχολόγο. Μετατρέψετε τις από άβολες εμπειρίες σε ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης και ωρίμανσης.
