Πίεση συνομηλίκων σε παιδιά/έφηβους: Αίτια, μορφές και τρόποι αντιμετώπισης
Πίεση συνομήλικων
Η επιρροή που έχουν τα μέλη μιας κοινότητας στη συμπεριφορά ενός άλλου μέλους είναι πολύ ισχυρή. Όταν η κοινότητα αυτή είναι μια ομάδα παιδιών ή εφήβων περίπου της ίδιας ηλικιακής ομάδας τότε η επιρροή που ασκείται ονομάζεται πίεση συνομηλίκων. Ο όρος χρησιμοποιείται συχνά για να αποδοθούν αίτια σε αρνητικές συμπεριφορές των παιδιών/εφήβων, οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από απλή παρακοή μέχρι επικίνδυνες συμπεριφορές υψηλού ρίσκου. Οι συμπεριφορές αυτές μπορούν με τη σειρά τους να οδηγήσουν σε προστριβές μεταξύ γονέων-παιδιών. Ακόμη χειρότερα μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία και την σωματική ακεραιότητα των παιδιών/εφήβων.
Συχνά, στην πίεση των συνομηλίκων αποδίδονται το κάπνισμα, η παράνομη ή/και επικίνδυνη οδήγηση μοτοσυκλέτας ή αυτοκινήτου, η άσκοπη ή απροφύλακτη σεξουαλικότητα, η κατανάλωση αλκοόλ ή άλλων ουσιών κ.λ.π.
Κάθε άτομο, ανεξάρτητα από αξίες, ανατροφή ή/και προθέσεις είναι δυνατόν να επιδείξει συμπεριφορές που σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό αποδεικνύονται λανθασμένες ή και καταστροφικές, λόγω πίεσης των συνομηλίκων. Μάλιστα, τις περισσότερες φορές, οι κανόνες οι οποίοι παραβιάζονται είναι γνωστοί, η κρίση του ατόμου για την επικίνδυνη συμπεριφορά είναι η ορθή και η πρόθεση του ατόμου να τηρήσει σωστή στάση και συμπεριφορά είναι θετική. Εντούτοις κατά την εκδήλωση της συμπεριφοράς το άτομο νιώθει αδύνατο να υπερασπιστεί και να εφαρμόσει αυτά που η ανατροφή, η κρίση και η άποψή του υπαγορεύουν. Η πίεση των συνομηλίκων αποδεικνύεται πιο δυνατή.
Πηγή δύναμης για την πίεση συνομηλίκων
Γιατί λοιπόν η πίεση των συνομηλίκων εμφανίζεται τόσο ισχυρή ώστε να παρακινήσει το άτομο να παραβιάσει οικογενειακούς κανόνες, αξίες και αρχές;
Η απάντηση βρίσκεται εν μέρει στην φύση της εφηβείας. Η εφηβεία δεν είναι απλά χρόνος αλλά ένα αναπτυξιακό στάδιο κατά το οποίο το άτομο προετοιμάζεται για την ενήλικη ζωή. Στην πορεία αυτή το άτομο επιδιώκει να πειραματιστεί και να δοκιμάσει συμπεριφορές ενηλίκων, να δοκιμάσει καινούρια πράγματα και περιπέτειες και να δοκιμάσει τα όρια της ελευθερίας του.
Ταυτόχρονα, κατά την εφηβεία, υπάρχει έντονα η ανάγκη της αποδοχής και της συμπάθειας από το περιβάλλον του. Συνεπώς είναι πολύ σημαντικό για το άτομο να νιώθει ως μέλος μιας κοινότητας συνομηλίκων.
Ο συνδυασμός των δύο πιο πάνω ζητημάτων ισχυροποιεί και μεγεθύνει την πίεση που ασκείται στην/στον έφηβο από τους συνομήλικους.
Μορφές που παίρνει η πίεση συνομηλίκων
Η πίεση των συνομηλίκων μπορεί να εκφράζεται ανοικτά ή και συγκεκαλυμμένα.
Η ανοικτή πίεση μπορεί να είναι του τύπου: «Σιγά το πράγμα, είναι απλά μια μπύρα. Όλοι πίνουν, μην αποτελέσεις την εξαίρεση και χαλάσεις το πάρτυ». Η συγκεκαλυμμένη πίεση μπορεί να πάρει τη μορφή της διάθεσης μπύρας/αλκοόλ στο πάρτι στα οποία όλοι έχουν πρόσβαση και κάποιοι επιδεικτικά κάνουν χρήση με σκοπό να παρασύρουν και άλλους/άλλες.
Άλλες φορές πάλι, η πίεση μπορεί να εκφράζεται με ήπιους και ανεπαίσθητους τρόπους. Για παράδειγμα, η συλλογική επιλογή συγκεκριμένου τρόπου ντυσίματος, η αρνητική στάση και έκφραση απέναντι στο σχολείο και τα μαθήματα, τους εκπαιδευτικούς ή/και τους γονείς για κανένα προφανή λόγο είναι έμμεσος τρόπος πίεσης για υιοθέτηση αρνητικών συμπεριφορών.
Ανεξάρτητα από τους τρόπους με τους οποίους εμφανίζεται, το κοινό μήνυμα της πίεσης των συνομήλικων είναι το εξής: «Όλοι το κάνουν άρα θα πρέπει να είναι εντάξει εάν το κάνω και εγώ».
Ο έγκυρος αντίλογος είναι φυσικά το ότι η υιοθέτηση προβληματικών συμπεριφορών από το σύνολο των συνομήλικων είναι μύθος αν και πολλές/πολλοί ίσως να συζητούν τέτοιες συμπεριφορές με τρόπο που να φαίνεται ότι δρουν έτσι, ίσως για σκοπούς εντυπωσιασμού ή για να παρασύρουν άλλους.
Αντίσταση στην πίεση συνομηλίκων: Μελετώντας τις συνέπειες
Με βάση την ισχύ της πίεσης των συνομηλίκων είναι λογικό ότι η/ο έφηβος θα νιώσει έντονα τον πειρασμό στο να ενδώσει σε συμπεριφορές τις οποίες οι άλλοι συνομήλικοι την/τον προκαλούν να υιοθετήσει και οι οποίες παραβιάζουν γραπτούς και άγραφους κανόνες. Αυτό που είναι όμως είναι ιδιαίτερα σημαντικό είναι να προμελετήσει ποιες, ενδεχόμενα, να είναι οι συνέπειες της συμπεριφοράς.
Ένα πιθανό σενάριο, ίσως το πρώτο, το πιο ελκυστικό και πολλές φορές το μοναδικό που έρχεται στο μυαλό των εφήβων είναι ότι κανένας δεν θα μάθει για την συμπεριφορά εάν δηλαδή κάπνισε, ήπιε ή οδήγησε επικίνδυνα. Είναι όμως σημαντικό για την/τον έφηβο να κάνει προβλέψεις και για άλλα πιθανά σενάρια, αυτά που πιθανόν να οδηγήσουν σε καταστροφικές συνέπειες. Τα εναλλακτικά σενάρια είναι εξίσου πραγματικά, ίσως και πιο πιθανά στο να πραγματοποιηθούν και δεν μοιάζουν τόσο ελκυστικά.
Δηλαδή, μήπως η συμπεριφορά ψηλού ρίσκου χάρη στην πίεση των συνομηλίκων αξίζει και τα ακόλουθα;
Απώλεια της εμπιστοσύνης των γονέων/κηδεμόνων;
Περιορισμό στο σπίτι για εβδομάδες;
Σύλληψη από την αστυνομία;
Επίμονο αίσθημα ντροπής;
Απώλεια ελέγχου και εκτροχιασμό καταστάσεων;
Εκβιασμό;
Κίνδυνο για μακροχρόνια προβλήματα υγείας;
Τραυματισμό ή θάνατο;
Είναι κατανοητό ότι τα πιο σενάρια δεν φαντάζουν τόσο πιθανά στους/στις εφήβους που δέχονται την πίεση των συνομηλίκων. Στην πραγματικότητα συμβαίνουν συχνότερα από ότι οι ίδιοι/ίδιες πιστεύουν.
Έτσι το πρώτο βήμα για την αντίσταση στην πίεση των συνομηλίκων ξεκινά από την μελέτη των συνεπειών. Με την βοήθεια των γονέων ή/και των εκπαιδευτικών τους θα μπορούσαν να σκεφτούν το χειρότερο αποτέλεσμα σε μια συμπεριφορά και να ερευνήσουν την πιθανότητα του να συμβεί. Θα μπορούσαν για παράδειγμα να μελετήσουν για κάποιες ημέρες τις ειδήσεις για ατυχήματα με ανήλικους, στατιστικά στοιχεία για την κατάχρηση αλκοόλ και ουσιών και να δουν ότι το χειρότερο σενάριο έχει ήδη συμβεί σε πολλούς/πολλές έφηβους.
Αντίσταση στην πίεση των συνομήλικων-Καλές πρακτικές
Δεν υπάρχει μαγικός κανόνας ο οποίος θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση της πίεσης των φίλων χωρίς να προκαλούνται κάποιου είδους συναισθήματα ενοχής ή μετανιώματος. Είναι σημαντικό όμως να αναφερθεί ότι το να ενδώσει κάποια/κάποιος στην πίεση για χρήση αλκοόλ ή ουσιών μεγεθύνει τον κίνδυνο να ενδώσει και σε άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές. Η αντίσταση στην πίεση αυτού του είδους δεν είναι κάτι εύκολο. Χρειάζεται κουράγιο, δύναμη και θάρρος και έναν ισχυρό αέρα προσωπικότητας, αυτοπεποίθησης και συναίσθησης του εαυτού, αλλά είναι κάτι που είναι δυνατόν να γίνει. Επιπλέον, με κάθε επιτυχημένη αντίσταση το άτομο νιώθει καλύτερα για τον εαυτό του και πιο δυνατό.
Τα πιο κάτω μπορούν να βοηθήσουν:
-
Προσπάθεια για ενεργό γνώση και ενημερότητα για την συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων τριγύρω.
Για παράδειγμα, οι φίλοι/φίλες φαίνονται να συμπεριφέρονται με δόση μυστικότητας ή προσπαθούν έντονα να πιέσουν/πείσουν το άτομο για να κάνει κάτι. Αυτό από μόνο του θα πρέπει να εγείρει τον προβληματισμό ότι αυτό το κάτι για το οποίο γίνεται προσπάθεια για να πειστεί, μπορεί να είναι κάτι που θα πρέπει να αποφευχθεί.
-
Εμπιστοσύνη στο ένστικτο.
Εάν μια κατάσταση εγείρει την εσωτερική υποψία ότι ίσως να είναι προβληματική, τότε πολύ πιθανόν να είναι. Καταστάσεις οι οποίες περιλαμβάνουν παραβάσεις νόμων και οι περισσότερες καταστάσεις οι οποίες προκαλούν την απογοήτευση των γονέων/κηδεμόνων θα πρέπει να αποφεύγονται.
-
Παύση για σκέψη.
Ο ενθουσιασμός της στιγμής μπορεί να παρασύρει σε προβληματικές συμπεριφορές. Η καθιέρωση μιας παύσης για σκέψη είναι απαραίτητη για μια κατάλληλη απόφαση. Η σκέψη μπορεί να περιλάβει και τους ακόλουθους προβληματισμούς: Θέλω να πραγματικά να συμμετάσχω ή να γίνω μέρος σε αυτό που γίνεται; Ποιες θα είναι οι πιθανές συνέπειες εάν αποφασίσω να συμμετάσχω ή να μην συμμετάσχω;
-
Χρήση κωδικών φράσεων.
Πολλές φορές ένα άτομο θέλει να ζητήσει την βοήθεια των γονιών/κηδεμόνων του για να απομακρυνθεί από μια κατάσταση χωρίς να «προδώσει» φανερά τους συνομήλικούς του. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να γίνει χρήση προσυμφωνημένων κωδικών φράσεων. Αντί για παράδειγμα να πει στους γονείς/κηδεμόνες στο τηλέφωνο κάτι που να εκθέσει το άτομο ώς να προδίδει μπορεί να πει μια κωδική φράση:
- Αντι: «Έλα να με πάρεις, στο πάρτι πίνουν αλκοόλ/κάνουν χρήση ουσιών»
- Μπορεί να λεχθεί: «Με πονάει φοβερά το αυτί μου, σε παρακαλώ έλα να με πάρεις».
-
Εύρεση συνομήλικων με παρόμοιες ιδέες για στήριξη.
Βρείτε φίλους/φίλες οι οποίοι θα έχουν παρόμοιες αξίες/ιδέες για συγκεκριμένες καταστάσεις πίεσης έτσι ώστε να έχετε στήριξη για αντίσταση στην πίεση.
-
Στέρεα, αποφασιστική και προμελετημένη απάντηση.
Εάν το άτομο αποφασίσει να μην συμμετάσχει σε μια δραστηριότητα στην οποία πιέζεται να συμμετάσχει, είναι πολύ σημαντικό να δίνει με συνέπεια αποφασιστική απάντηση σε όσους/όσες το πιέζουν να συμμετάσχει. Για να επιτύχει μια τέτοια απάντηση θα πρέπει να έχει τύχει προμελέτης και εκ των προτέρων άσκησης, ώστε να υπάρχει ένα ρεπερτόριο από δράσεις και απαντήσεις για χρήση σε κάθε κατάσταση πίεσης. Οι δράσεις και απαντήσεις αυτές είναι καλό να χρησιμοποιούνται προληπτικά προτού η κατάσταση εξελιχτεί σε πλήρη πίεση. Η καθεμιά/καθένας θα μπορούσε να σκεφτεί το δικό της/του σχέδιο και δράσεις αλλά και τα ακόλουθα ίσως να είναι βοηθητικά:
- -«Ευχαριστώ αλλά έχω να κάνω δουλειές/κατ’οίκον εργασία κ.λ.π. αυτή την στιγμή».
- -«Όχι, δεν θέλω να τραυματιστώ ή να γίνω αιτία να τραυματιστεί κάποια/κάποιος».
- -«Όχι ευχαριστώ, δεν θα ήθελα να κινδυνέψω να περιοριστώ στο σπίτι από τους γονείς μου για τις επόμενες εβδομάδες».
- -«Λυπάμαι αλλά εγώ δεν αναλαμβάνω τέτοιου είδους κινδύνους».
- -«Όχι, εγώ με τίποτα δεν κάνω τέτοια πράγματα».
- -«Όχι δεν νιώθω ότι θα πρέπει να κάνω κάτι τέτοιο για να περάσω καλά».
- -«Όχι, έχω ένα προαίσθημα ότι αυτό δεν θα καταλήξει καλά, και θα το αποφύγω».
- -«Λυπάμαι αλλά η απάντησή μου είναι όχι. Δεν νιώθω άνετα να κάνω κάτι τέτοιο».
- -«Όχι, δεν το βρίσκω απαραίτητο πιω/να το κάνω αυτό για να περάσω καλά. Περνάω μια χαρά και χωρίς αυτό».
- -«Όχι, είχα έναν/μια συγγενή ο/η οποία πέθανε/τραυματιστηκε/αρρώστησε σοβαρά από αυτό και από τότε δεν θέλω να ακούσω για τέτοια πράγματα».
- -«Λυπάμαι, είμαι κουρασμένη/κουρασμένος. Πάω σπίτι».
- -«Όχι, αυτή είναι η τελική μου απάντηση».
- -«Τρελλαθήκατε; Αυτό είναι παράνομο».
-
Εάν η κατάσταση φαίνεται να γίνεται επικίνδυνη, ζητήστε άμεσα την βοήθεια ενηλίκων.
Το να ενδώσει κάποια/κάποιος σε πιέσεις του συνόλου για να κάνει κάτι το οποίο δεν θέλει πραγματικά να κάνει είναι ένδειξη αδυναμίας. Η καλύτερη αντίσταση στην πίεση των συνομήλικων είναι η ενδυνάμωση του εαυτού, της ανεξαρτησίας της σκέψης, της έκφρασης συναιθσημάτων και η ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η ενδυνάμωση του εαυτού είναι για όλες/όλους δυνατή.
Άλλα άρθρα που ίσως να ενδιαφέρουν:
Υγιείς φιλίες και σχέσεις μεταξύ εφήβων
